Po wpisie dot. roszczeń wynikających z autorskich praw majątkowych, dostępnym pod linkiem https://kancelaria-wdowiak.pl/2022/01/02/roszczenia-dot-autorskich-praw-majatkowych/, czas na zagadnienie związane z naruszeniem autorskich praw osobistych. Różnice dot. naruszenia autorskich praw osobistych oraz autorskich praw majątkowych są znaczne. Przede wszystkim istnieje zupełnie inny katalog naruszeń, ale również inne są sankcje dla naruszającego. Choć z naruszeniami autorskich praw osobistych mamy do czynienia zdecydowanie rzadziej, to z perspektywy autora zagadnienie jest bardzo istotne.
Autorskie prawa osobiste.
W pierwszej kolejności warto zwrócić uwagę, że Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych Dz.U. 1994 Nr 24, poz. 83 (dalej – Ustawa) zawiera otwarty katalog autorskich praw osobistych. Zgodnie bowiem z art. 16 Ustawy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Warto również zwrócić uwagę, że „w odróżnieniu od majątkowych praw autorskich (art. 17) autorskie prawa osobiste wykazują trzy podstawowe różnice:
- nie ulegają wygaśnięciu, czyli są formalnie nieograniczone w czasie,
- nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu, czyli podmiotem wyłącznie uprawnionym z tytułu tych praw może być wyłącznie twórca,
- określone zostały w sposób otwarty, o czym świadczy zastosowany w art. 16 przy ich wyliczeniu zwrot „w szczególności”. Jako uprawnienie o szczególnym charakterze, niewskazane wyraźnie w art. 16, traktowane jest np. uprawnienie twórcy do odstąpienia od umowy albo wypowiedzenia jej ze względu na jego istotne twórcze interesy” (R. Golat, Prawo autorskie Komentarz dla praktyków, Gdańsk 2010).
Naruszenia autorskich praw osobistych.
Naruszenia autorskich praw osobistych polegają na działaniach godzących w osobistą więź twórcy z jego utworem. Chyba najczęściej spotykanym naruszeniem autorskich praw osobistych jest przypisanie sobie autorstwa cudzego utworu, czyli tak zwany plagiat. Sam bardzo często spotykam się z artykułami internetowymi, które nie podają faktycznego źródła, a jednocześnie stanowią teksty innych autorów.
Rozważając możliwości naruszeń autorskich praw osobistych niezmiernie ciekawi mnie jak niniejsza kwestia zostanie rozwiązana w kontekście twórczości sztucznej inteligencji. Dla przykładu, w obecnym stanie prawnym twórczość sztucznej inteligencji nie stanowi utworu, albowiem utworem na gruncie prawa autorskiego może być jedynie twórczość człowieka. Powyższe prowadzi do wniosku, że jeżeli ktoś stworzy algorytm, który napisze książkę, a ktoś inny przypisze sobie jej autorstwo, to trudno będzie mówić o plagiacie. Po pierwsze bowiem, algorytm nie może być uznany za twórcę utworu, albowiem nie jest człowiekiem. Po drugie – co wynika z pierwszego – nie naruszamy osobistej więzi twórcy, z utworem, ponieważ książka napisana przez sztuczną inteligencję nie jest utworem. Osobie oznaczającej swoim autorstwem twórczość wykonaną przez algorytm raczej nie sposób zatem zarzucić popełnienie plagiatu. Oczywiście będzie można rozważać inną formę ochrony prawnej, jednak pytanie brzmi, czy czynność sprawcza nie jest tożsama z plagiatem? Oczywiście inny jest przedmiot ewentualnego przestępstwa oraz nie dochodzi do naruszenia więzi autora z utworem. Czy to jednak pozwala uzasadnić zupełnie inne konsekwencje prawne oznaczenia swoim autorstwem utworu innej osoby, a oznaczenia swoim autorstwem twórczości wykonanej przez algorytm? Pisząc pracę dyplomową szukałem materiałów zawierających rozważania w niniejszym zakresie. Trudno jednak o jakiekolwiek wartościowe publikacje, nie wspominając o polskich tekstach. Będę się natomiast interesował tematem, ponieważ dla ustawodawstw poszczególnych krajów, sztuczna inteligencja w kontekście prawa własności intelektualnej będzie twardym orzechem do zgryzienia.
Roszczenia w zakresie naruszeń autorskich praw osobistych.
Roszczenia dot. naruszeń autorskich praw osobistych zostały wymienione w art. 78 ust. 1 Ustawy. Zgodnie z niniejszym przepisem twórcy przysługują następujące roszczenia:
- żądanie zaniechania naruszeń;
- żądanie usunięcia skutków naruszenia, w szczególności poprzez złożenie przez naruszającego publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie;
- żądanie przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
- żądanie zobowiązania sprawcy do zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez twórcę cel społeczny.
Króciutko komentując ww. roszczenia – roszczenie nr 1 przysługuje twórcy już w sytuacji zagrożenia autorskiego prawa osobistego. Nie jest zatem niezbędne naruszenie, a wystarczające jest np. przygotowanie do naruszenia. Pozostałe roszczenia dotyczą sytuacji, w której już doszło do naruszenia autorskich praw osobistych. Ponadto roszczenia nr 3 i 4 przysługują twórcy tylko w przypadku, w którym naruszenie było zawinione. Naruszenie jest natomiast zawinione „gdy podmiotowi naruszającemu te prawa można przypisać co najmniej winę nieumyślną, np. określone zaniedbanie” (R. Golat, Prawo autorskie Komentarz dla praktyków, Gdańsk 2010). Warto również pamiętać, że także po śmierci twórcy podmioty określone w art. 78 ust. 1 i 4 mogą wystąpić z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego.
Sankcje za naruszenia autorskich praw osobistych.
Poza roszczeniami cywilnymi, osoba dopuszczająca się naruszeń autorskich praw osobistych podlega również odpowiedzialności karnej. Mowa tu o art. 115 ust. 1 Ustawy, który stanowi, że kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Zgodnie z ust. 2 przytoczonego przepisu tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie. Wreszcie zgodnie z art. 115 ust. 3 Ustawy, sankcja karna dot. również innych sposobów naruszeń autorskich praw osobistych (również innych praw autorskich i pokrewnych).
