ABC spraw o rozwód oraz spraw o separację.

Niniejszy wpis będzie miał nieco inny format niż te wcześniejsze. Będzie to bowiem swego rodzaju przewodnik po sprawach rozwodowych oraz sprawach o separację. Wskażę co warto wiedzieć przed rozpoczęciem takich spraw, czego można oczekiwać w sądzie oraz co poza rozwodem lub separacją można uregulować w takich sprawach. Jak zawsze będzie również kilka zagadnień z mojej praktyki – przy prowadzeniu tego rodzaju spraw.

Pozytywne przesłanki rozwodu oraz separacji.

Warunkami koniecznymi rozwodu jest zupełny i trwały rozkład pożycia pomiędzy małżonkami. Rozszyfrowując ww. pojęcia zacznijmy od zupełności rozkładu pożycia. W tym kontekście musimy wyjaśnić, że jakkolwiek to brzmi – zgodnie z prawem, pomiędzy małżonkami są 3 więzi:

  1. gospodarcza – prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego;
  2. duchowa – najprościej mówiąc jest to więź wyrażająca się w uczuciu miłości pomiędzy małżonkami. W doktrynie przyjmuje się, że jeżeli choćby jedne z małżonków nie darzył drugiego miłością, to więź duchowa zostaje zerwana¹. Takie pojmowanie więzi duchownej jest w pełni słuszne z perspektywy logiki prawniczej, jednak w praktyce zagadnienie jest BARDZO SKOMPLIKOWANE, o czym wspomnę poniżej;
  3. fizyczna – współżycie.

Aby została spełniona przesłanka rozwiązania małżeństwa konieczne jest zupełne zerwanie więzi duchowej oraz fizycznej. W kwestii więzi gospodarczej judykatura jest nieco bardziej liberalna. Czasami bowiem zdarza się tak, że małżonkowie zupełnie zerwali więź duchową oraz fizyczną, jednak nadal mieszkają razem. Sytuacja życiowa nie pozwala im bowiem na zmianę w tym zakresie. W takim przypadku małżonkowie najczęściej dzielą się rachunkami, co powoduje, że w pewnym stopniu istnieje między nimi więź gospodarcza. Przyjmuje się jednak, że przy całkowitym zerwaniu więzi duchowej i fizycznej, zachowanie pewnych elementów więzi gospodarczej nie uniemożliwia orzeczenia rozwodu.

Zupełny rozkład pożycia, czyli zerwanie ww. więzi jest przesłanką niezbędną do uzyskania rozwodu oraz separacji. Trwałość rozkładu pożycia jest już warunkiem wymaganym jedynie w sprawach o rozwód. Jako trwałość rozkładu pożycia rozumiemy rozpad więzi trwający przez dłuższy czas. Jaki to czas? Cóż, ja mówię Klientom, że przynajmniej pół roku – taka jest też przeważająca linia orzecznicza. Niektórzy sędziowie uważają jednak, że trwałość to co najmniej rok, dlatego też zawsze powtarzam, że z rozwodem nie ma się co spieszyć.

Teraz praktyczna uwaga – co jeśli sąd uzna, że rozkład pożycia nie jest trwały lub nie jest zupełny. Możliwe są dwie opcje. W wariancie pozytywnym sąd zawiesi postępowanie z urzędu (minimum 3 miesiące), natomiast w wariancie negatywnym oddali powództwo. Oczywiście jeśli sąd oddali powództwo, to można złożyć ponowny pozew, natomiast nikt nam nie zwróci kosztów postępowania oraz opłaty od pozwu.

Trzeba w tym miejscu zauważyć, że sądy bardzo rygorystycznie sprawdzają, czy w sprawach o rozwód wszystkie 3 więzi zostały zupełnie zerwane i jednocześnie zerwanie tych więzi jest trwałe. Wyjątek może jedynie stanowić więź gospodarcza. Ileż to razy zdarzyło mi się słyszeć na sali sądowej pytanie skierowane do Klienta np. o ostatnie współżycie (sąd zawsze o to pyta). Odpowiedź była jednak inna niż w trakcie spotkania przed napisaniem pozwu o rozwód. W tajemniczy sposób okazywało się, że trwałość, o której byłem zapewniany wcale nie była taka trwała… Ciekawie się też robi, jeśli jeden z małżonków powie, że w sumie to kocha tego drugiego. Ostatnio byłem na sprawie, na której jeszcze wtedy mąż mojej Klientki stwierdził, że ją kocha. Było to dla niej o tyle zaskakujące, że nie powiedział jej tego od wielu lat, natomiast po rozprawie, kiedy Klientka ciskała w niego piorunami stwierdził, że się zestresował… Drżeliśmy z pełnomocnikiem drugiej strony o rozstrzygnięcie, ponieważ bardzo często sądy w takich sytuacjach zawieszają postępowania, albo nawet oddalają powództwa. Tym razem, przez wzgląd na inne okoliczności udało się uzyskać rozwód, natomiast bardzo różnie kończą się takie miłosne wyznania na sali sądowej.

Negatywne przesłanki rozwodu oraz separacji.

Orzeczenie rozwodu lub separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli:

  • na skutek rozwodu lub separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków;
  • z innych względów orzeczenie rozwodu lub separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Nad dobrem małoletnich dzieci małżonków nie będziemy się specjalnie rozpisywać. Warto jednak wspomnieć, że jeśli dzieci są już świadome, to należy je w miarę możliwości przygotować do nowej sytuacji. Poza wykluczeniem negatywnej przesłanki rozwodu lub separacji, wydaje się to zwykła dbałość o dzieci.

Co do sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, to raczej jest to bardzo rzadko stosowana przesłanka. Osobiście nigdy nie miałem z nią do czynienia, natomiast jako przykład można wskazać sytuację, w której jeden z małżonków jest bardzo ciężko i nieuleczalnie chory. W takim przypadku przyjmuje się, że rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Wspomnieć jeszcze należy, że rozwód (nie ma zastosowania do separacji) nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Uzyskanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego jest zatem w pewien sposób utrudnione. Natomiast jeżeli już rozwód zostanie uzyskany przez małżonka wyłącznie winnego, to może implikować negatywne konsekwencję, które wskażę poniżej.

Sąd właściwy oraz opłata od pozwu.

Sprawy o rozwód oraz sprawy o separację zawsze są rozpoznawane przez Sądy Okręgowe. Dla mieszkańców Bielska-Białej oraz okolic właściwy jest oczywiście Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej. Jeśli natomiast chodzi o mieszkańców mojej rodzinnej miejscowości – Brzeszcz, to niestety sprawę rozwodową poprzedza nieco dłuższy wyjazd. Dla mieszkańców Brzeszcz oraz pozostałych mieszkańców powiatu oświęcimskiego właściwy Sąd Okręgowy znajduje się w Krakowie. W Oświęcimiu jest bowiem tylko Sąd Rejonowy.

Nad opłatą nie będziemy się specjalnie rozwodzić – zarówno od pozwu o rozwód, jak i od pozwu o separację opłata wynosi 600,00 zł. Jakiś czas temu pojawiały się pomysły na zahamowanie bardzo dużej ilości rozwodów, poprzez zwiększenie opłaty od pozwu. Pomysł na szczęście upadł.

Wina w rozkładzie pożycia.

Zarówno w sprawie o rozwód, jak i separacje sąd może również orzec o winie w rozkładzie pożycia. Jeżeli oboje małżonkowie wnoszą o orzeczenie rozwodu albo separacji bez wskazywania osoby winnej, to sąd nie będzie szczegółowo badał jakie okoliczności doprowadziły do zerwania więzi między małżonkami. Sprawa bardzo istotnie się komplikuje, jeżeli choć jeden z małżonków wnosi o ustalenie winy w rozkładzie pożycia.

Zacznijmy to zagadnienie od jednej istotnej uwagi, o której zdarza się zapominać nawet profesjonalnym pełnomocnikom. Otóż jeżeli druga strona wnosi o orzeczenie o winie, to nie należy wnosić o orzeczenie rozwodu/separacji bez orzekania o winie. Wynika to przede wszystkim z faktu, że druga strona w toku postępowania najpewniej wykaże choćby niewielki stopień naszej winy. Jednocześnie w takim postępowaniu, nawet gdyby się okazało, że również strona przeciwna powinna zostać uznana za winną rozkładu pożycia, to sąd nie wyda takiego rozstrzygnięcia, albowiem nie złożyliśmy wniosku o uznanie drugiej strony za winną rozkładu pożycia. Sąd nie może wydać takiego orzeczenia bez naszego wniosku, choćby wszystkie okoliczności wyraźnie na to wskazywały. O co zatem powinniśmy wnosić? O orzeczenie rozwodu lub separacji z winy obu stron lub o orzeczenie z wyłącznej winy strony przeciwnej. To czy będziemy wnosić o orzeczenie z winy obu stron, czy tylko z winy strony przeciwnej zależy już od okoliczności danej sprawy.

Odnosząc się do tego w jaki sposób sąd orzeka o winie za rozkład pożycia, należy przede wszystkim wskazać, że wina jest w tym przypadku niestopniowalna. W praktyce oznacza to, że jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że jeden małżonek jest winny w 99%, a drugi w 1%, to prawdopodobnie orzeknie, że do rozwodu lub separacji doszło z winy obu stron. Nie będziemy tutaj rozważać, czy jest to rozwiązanie sprawiedliwe, czy też nie, jednak jest to niezwykle istotna zasada w opisywanych sprawach. Zwracam na to uwagę, ponieważ wielokrotnie zdarzyło mi się, że jedna strona chciała rozwodu bez orzekania o winie, natomiast druga uważała, że winny jest tylko jej małżonek. W związku z powyższym zamiast stosunkowo szybkiego postępowania rozwodowego mieliśmy zażarty spór, włącznie z „praniem brudów”, który ostatecznie kończył się orzeczeniem o winie obu stron. Oczywiście czasami dla danej strony zdecydowanie korzystniejszym orzeczeniem jest rozwód z winy obu stron, niż rozwód bez orzekania o winie – powiemy sobie o tym w dalszej części wpisu.

Katalog przyczyn uzasadniających orzeczenie o winie jest otwarty, natomiast do najpopularniejszych (jakkolwiek to brzmi) należy zaliczyć pijaństwo, stosowanie przemocy względem małżonka lub zdrady. Nie będę tutaj szerzej opisywał kwestii winy w rozkładzie pożycia, ponieważ to temat rzeka, a nawet pomimo znacznego poszerzenia opisu – szansa na to, że wpis odniesie się do konkretnej sytuacji czytelnika jest wręcz iluzoryczna. Wspomnieć natomiast należy, że osoba chcąca uzyskać poradę prawną w sprawie o rozwód lub separację zdecydowanie nie musi się krępować wskazaniem dokładnych okoliczności ze swojego małżeństwa. Często klientom wydaje się, że jak powiedzą prawdę, to adwokat spadnie z krzesła. Proszę mi wierzyć – nie spadnie.

Alimenty pomiędzy byłymi małżonkami.

Przejdziemy teraz do tematu alimentów pomiędzy byłymi małżonkami – kończąc jednocześnie kwestię winy w rozkładzie pożycia, która to została rozpoczęta w poprzednim wpisie. Otóż wielokrotnie rozmawiałem z Klientami, którzy nie znali konsekwencji orzeczenia o winie w wyroku rozwodowym. Zdarzało się również tak, że Klienci stwierdzali, iż chcą uzyskać „szybki” rozwód, więc nie mają żadnych zastrzeżeń, aby sąd orzekł o ich wyłącznej winie.Dlaczego tak zrobić absolutnie nie można? Ponieważ orzeczenie o winie ma znakomity wpływ na ewentualne roszczenie alimentacyjne byłego małżonka. Jeżeli sąd nie orzekł o winie w rozkładzie pożycia i obciążył jednego z małżonków zobowiązaniem alimentacyjnym na rzecz drugiego małżonka, to obowiązek alimentacyjny co do zasady wygasa po 5 latach od orzeczenia rozwodu. Jeżeli natomiast obciążony zobowiązaniem alimentacyjnym jest małżonek współwinny lub wyłącznie winny rozkładowi pożycia, to obowiązek alimentacyjny co do zasady będzie trwał całe życie. Przepisy w tym zakresie są całkowicie bezwzględne, dlatego zdarza się, że ludzie, którzy decydują się na prowadzenie sprawy o rozwód bez pomocy pełnomocnika oraz nie posiadając ww. informacji ponoszą konsekwencje właściwie do końca życia. Nie sposób bowiem podważyć prawomocnego rozstrzygnięcia w zakresie winy. Niejednokrotnie zajmowałem się sprawami dot. alimentów pomiędzy byłymi małżonkami, którzy rozwiedli się już kilkanaście lat wcześniej. Nawet po takim okresie obowiązek alimentacyjny nadal trwa i możliwa jest jedynie jego zmiana (podwyższenie albo obniżenie), natomiast o całkowite uchylenie jest niezwykle trudno.

Ponadto warto również przypomnieć, że w niektórych przypadkach orzeczenie o winie obu stron jest zdecydowanie korzystniejsze, niż orzeczenie rozwodu bez orzekania o winie. Korzystniejsze oczywiście z perspektywy małżonka uprawnionego do alimentów, albowiem zobowiązanie nie wygaśnie po 5 latach od orzeczenia rozwodu. Zdradzę Wam jeszcze strategię wykorzystywaną przez prawników mających doświadczenie w tego typu sprawach. Otóż pełnomocnicy wiedzą, że ludzie często nie mają wiedzy dot. wpływu orzeczenia o winie na regulację alimentów. Dlatego też w sprawie o rozwód wnoszą jedynie o orzeczenie o winie, natomiast nie wnoszą o ustalenie obowiązku alimentacyjnego. Wniosek w zakresie alimentów prawdopodobnie skłoniłby stronę przeciwną do skorzystania z profesjonalnej pomocy prawnej. Natomiast jeżeli w sprawie o rozwód nie pojawia się kwestia alimentów, to osoba której wydaje się, że kwestia winy jest nieistotna zgadza się na ustalenie, że do rozwodu doszło z jej wyłącznej winy. Po prawomocności takiego orzeczenia wnosi się sprawę o ustalenie obowiązku alimentacyjnego na rzecz małżonka niewinnego, a wtedy na reakcję jest już za późno…Na tym zakończę rozważania dot. alimentów pomiędzy byłymi małżonkami. Jeśli ktoś chciałby nieco poszerzyć niniejsze zagadnienie, to o przepisie dot. ustalania obowiązku alimentacyjnego napisałem w odrębnym wpisie.

Inne orzeczenia w sprawach o rozwód oraz separację.

Sprawy o rozwód, czy też sprawy o separację bywają postępowaniami, które kończą się na pierwszej rozprawie, a czasami trwają długie lata… Sprawy krótkie, to takie, w których małżonkowie nie mają dzieci lub dzieci są dorosłe, a strony zgadzają się w kwestii ustalenia winy lub jej braku. Sprawy długie związane są przede wszystkim ze sporem w zakresie ustalenia winy oraz w zakresie opieki i utrzymania dzieci małżonków.

I. Opieka nad małoletnimi dziećmi.

Przede wszystkim w sprawie o rozwód lub w sprawie o separację sąd rozstrzyga, który rodzic będzie sprawował bieżącą opiekę nad małoletnimi dziećmi. Drugi rodzic może w takim przypadku żądać ustalenia kontaktów z dziećmi. W zakresie kontaktów wskazane jest, aby rodzice wypracowali wspólne stanowisko. Praktycznie zawsze sąd proponuje stronom ugodowe załatwienie sprawy o rozwód lub separację. Do pertraktacji ugodowych może dojść przed sądem lub przed mediatorem. Nawet jeżeli strony są bardzo silnie skonfliktowane i nie ma możliwości na jakiekolwiek porozumienie w zakresie orzekania o winie, to możliwe jest porozumienie w zakresie sprawowania opieki nad dziećmi oraz w zakresie realizacji kontaktów.

Jeżeli jednak małżonkom nie uda się porozumieć w ww. kwestiach, to rozstrzygał będzie sąd. Sąd natomiast kieruje się przede wszystkim dobrem dzieci. Sposoby ustalania tegoż dobra są różne, natomiast zawsze sąd musi rozważyć wszystkie okoliczności. Im dzieci są starsze tym istotniejsze są ich osobiste preferencje. Ponadto praktyką jest przeprowadzenie dowodu z opinii Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych. Przeprowadzenie takiego dowodu przedłuża postępowanie o kilka miesięcy, następnie bardzo często wydawane są opinie uzupełniające, ponieważ przynajmniej jedna strona nie jest zadowolona z ustaleń poczynionych przez specjalistów sądowych. Samo badanie jest swego rodzaju przesłuchaniem dzieci oraz rodziców. Zwykle trwa kilka godzin i jest bardzo szczegółowe. Jeśli chodzi o ocenę tegoż badania, to może daruję sobie komentarz, natomiast śmiało można powiedzieć, że wnioski bywają zaskakujące.

II. Władza rodzicielska.

Sąd w sprawie o rozwód/separację decyduje również o władzy rodzicielskiej rodziców nad dziećmi. Do możliwych rozstrzygnięć należy zaliczyć:

  • powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom;
  • powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, przy jednoczesnym ograniczeniu władzy rodzicielskiej drugiego rodzica;
  • ograniczenie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców;
  • pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców;
  • zawieszenie władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.

Nadmienić należy, że pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej nie sprawia, że rodzic ten nie jest zobowiązany do pokrywania kosztów utrzymania dziecka. W tym zakresie przepis ma pełne uzasadnienie. Jednak niniejsza zasada działa również w drugą stronę. Jeśli zatem rodzic zostanie pozbawiony władzy rodzicielskiej np. w wyniku nadmiernego karcenia dziecka, zmuszania go do ciężkiej pracy, braku odpowiedniej opieki, to i tak w przyszłości dziecko może zostać zobowiązane do ponoszenia kosztów utrzymania tegoż rodzica. W tym zakresie wydaje się, że uzasadniona byłaby pewna zmiana obowiązujących przepisów, ponieważ nietrudno sobie wyobrazić krzywdzące wykorzystanie prawa. A z prawem to jest tak, że jeżeli coś możemy sobie wyobrazić, to w praktyce może się stać dwa razy więcej niż sobie wyobrażamy.

III. Alimenty na rzecz dzieci.

Jeżeli małżonkowie mają dzieci, to niemalże zawsze sąd orzeka również o ponoszeniu przez rodziców kosztów ich utrzymania. Rodzice są zobowiązani do utrzymywania dzieci, dlatego rodzic, który nie sprawuje nad nimi codziennej opieki jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym.

Wspomnę, że obowiązek alimentacyjny zależy od uzasadnionych potrzeb uprawnionego (dziecka) oraz możliwości majątkowych zobowiązanego (rodzica). Często spotykam się z sytuacjami, że rodzic zobowiązany oczekuje ustalenia alimentów na poziomie 200/300 zł. Oczywiście każdą sprawę trzeba rozstrzygać indywidualnie i w pewnych sytuacjach taka wysokość alimentów jest uzasadniona – w szczególności, gdy rodzic partycypuje w kosztach utrzymania dziecka niezależnie od obowiązku alimentacyjnego. W większości jednak przypadków sądy biorą pod uwagę, że w ciągu ostatnich lat inflacja poszybowała w górę, w związku z czym koszty życia stały się znacznie większe niż jeszcze kilka lat temu. Takie okoliczności mają bezpośredni wpływ na odpowiednio wyższy obowiązek alimentacyjny.

IV. Sposób korzystania ze wspólnego mieszkania.

W sprawie o rozwód oraz w sprawach o separację sąd może również na żądanie każdego z małżonków orzec o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Zdarza się bowiem, że sytuacja życiowa zmusza małżonków do wspólnego mieszkania już po rozwodzie. W takim przypadku orzeczenie dot. sposobu korzystania ze wspólnego lokalu może zapobiec ewentualnym konfliktom. W skrajnych wypadkach sąd może orzec również eksmisję jednego z małżonków – dzieje się tak, jeżeli rażąco naganne postępowanie jednego z małżonków uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie jednego mieszkania.

V. Podział majątku wspólnego.

Rozstrzygając sprawę o rozwód lub sprawę o separację sąd może dokonać podziału majątku wspólnego małżonków. Orzeczenie w tym zakresie jest jednak możliwe, tylko jeśli nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W praktyce podział wspólnego majątku jest bardzo rzadko orzekany w sprawach o rozwód. Nieczęsto bowiem strony są w pełni zgodne, co do sposobu podziału majątku, a tylko taka zgoda umożliwia jego podział w sprawie rozwodowej. Natomiast brak zgody właściwie nieuchronnie prowadzi do powstania zwłoki.

VI. Powrót do poprzedniego nazwiska.

Ostatnia już kwestia dot. nie tyle sprawy rozwodowej, co okresu bezpośrednio po przeprowadzeniu rozwodu. Chodzi o uprawnienie do powrotu do poprzedniego nazwiska, które zostało zmienione w wyniku zawarcia związku małżeńskiego. Takie uprawnienie przysługuje nam przez 3 miesiące od dnia uprawomocnienia wyroku rozwodowego. Aby zmienić nazwisko musimy złożyć odpowiednie oświadczenie przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego lub przed konsulem.

Podsumowanie.

Podsumowując niniejszy wpis, należy wskazać, że sprawy o rozwód, czy też sprawy o separację mogą być bardzo skomplikowane. Co więcej, skutki rozwodu mogą nam towarzyszyć przez całe życie. Z całą zatem pewnością, jeśli już życie zrobi z nas stronę takiego postępowania, winniśmy zachować czujność i jak największą staranność. Dość duży zakres dyskrecjonalności sądów utrudnia skuteczne zaskarżanie wyroków, a drugiej szansy na poprowadzenie sprawy niestety nie otrzymamy.

¹H. Haak, A. Haak-Trzuskawska, Rozwód i separacja. Komentarz do art. 55–616 KRO oraz związanych z nimi regulacji KPC, Warszawa 2020